روش های سخت کاری سطحی برای بهبود خصوصیات سایشی ابزارهای گرم کار-مقدمه

hardfacing_tools

شرایط شدید کاری فرایند کار گرم منجر به آسیب زودهنگام ابزارهای گرم کار می شود. آسیب حاکم بر ابزارهای گرم کار سایش سطوح ابزار ناشی از پدیده های نرم شدن حرارتی است. تحقیقات زیادی بر افزایش طول عمر ابزارهای گرم کار با استفاده از روش های پوشش دهی، به سخت کاری نیز شناخته می شوند، انجام شده است تا از سایش ابزارهای گرم کار جلوگیری شود. این مقاله مروری بر تحقیقات اخیر در زمینه به کارگیری روش های سخت کاری سطحی بر ابزارهای گرم کار است. علاوه بر این، روش های اصلی و وضعیت کنونی روش های سخت کاری سطحی به منظور بهبود خواص سایشی ابزارهای گرم کار بحث و بررسی می شود.

 

مقدمه

فرایندهای کار گرم مثل فورج گرم، نورد گرم، اکستروژن گرم، منگنه گرم، ریخته گری تحت فشار و ... به طور گسترده برای تولید قطعات فلزی و غیرفلزی در مقیاس انبوه استفاده می شود. کیفیت ابزارهای گرم کار بر دقت ابعادی و خواص محصولات نهایی تاثیر می گذارد. هزینه های ابزارسازی تقریبا شامل %30-5 کل هزینه تولید است. در تولید انبوه، هزینه تعمیر ابزارها تقریبا هزینه حاکم بر کل فرایند تولید است. علاوه بر این، مواد و انرژی مورد استفاده در تولید و تعمیر ابزارها می تواند از طریق بهبود عمر سرویس ابزارها افزایش یابد.

ابزارهای گرم کار تحت شرایط کاری سختی هستند: الف)دما کاری زیاد (بیشتر از ℃500 )، ب)بارگذاری شکل دهی زیاد، پ)لغزش متناوب ابزار گرم کار و ث)بارگذاری های حرارتی و مکانیکی متناوب. این شرایط شدید موجب آسیب زودهنگام قالب ها می شود. از این رو، عمر سرویس ابزارهای گرم کار کوتاه تر از قالب های کارسرد است.

آسیب های متداول ابزارهای شکل دهی گرم عبارت است از: سایش، خستگی مکانیکی، تغییرشکل پلاستیک و خستگی حرارتی (شکل 1) . لنج و همکارانش گزارش کردند که دلیل آسیب قالب های فورج گرم سایش سطوح ابزار است. علاوه بر این، آن ها عنوان کردند که اسیب سایش تقریبا %70 آسیب های متداول را به خود اختصاص می دهد. آسیب های اصلی ابزارهای ریخته گری تحت فشار سایش رُفتگی، ترک خوردگی گرمایی، نرم شدن حرارتی و خوردگی است. ونکاتسان و همکارانش گزارش کردند که الگوی اصلی آسیب ابزارهای ریخته گری تحت فشار سایش سطوح ابزار است. تحقیقات زیادی درباره سایش ابزار های گرم کار در مورد نرم شدن حرارتی ابزار و اتصال دهی موضعی بین قالب و قطعه کار گزارش شده است.

hardfacing_tools_1

شکل 1: آسیب های متداول ابزارهای شکل دهی گرم و داغ  و انواع آن

حجم سایش به ضریب سایش، سختی، نیروی عمودی اعمال شده و مسافت لغزش بستگی دارد(رابطه [1]) . هنگامی که دمای ماده  افزایش می یابد، سختی کم می شود زیرا در اثر تجزیه شدن  مارتنزیت در فولاد، مقدار فریت و کاربید افزایش می یابد. با افزایش دما، سختی فولاد ابزار گرم کار به سرعت کاهش می یابد، مخصوصا هنگامی که دمای فولاد ابزار بیشتر از   ( ℃723) باشد. این به دلیل آن است که مارتنزیت در فولاد ابزار به طور کامل به فریت و کاربید تبدیل می شود. شکل 2 سختی ویکرز فولاد ابزار 61SKD برای دماهای مختلف را نشان می دهد.

رابطه [1]: V(T)=k(T)LP/(H(T))

عملیات حرارتی یکی از روش های اصلی برای بهبود سختی و افزایش عمر سرویس ابزارهای گرم کار است. اگرچه عملیات حرارتی بر فولادهای ابزار گرم کار اعمال می شود، سطوح ابزار به طور مکرر تحت تاب کاری ناشی از فرایند گرم کار هستند. بنابراین، سختی سطح ابزار در حین فرایند کارگرم کاهش می-یابد. به دلیل این که عملیات حرارتی معمولا بر کل ابزار انجام می شود، عملیات حرارتی می تواند موجب تغییرشکل نامطلوب ابزارها شود. روش دیگر افزایش سختی فولاد ابزار، استفاده از روش های پوشش-دهی است. روش های پوشش دهی مختلفی برای محافظت در برابر سایش وجود دارد: نیتروژن دهی گازی، نیتروژن دهی پلاسمایی، رسوب دهی پلاسمایی از حالت بخار، رسوب دهی شیمیایی از حالت بخار و ... . از این روش ها برای بهبود مقاومت به سایش فولادهای ابزار گرم کار استفاده می شود. ضخامت لایه پوشش داده شده کمتر از mm100 است. روش های پوشش دهی یک لایه ترد بر فولادهای ابزار ایجاد می کنند. مقالات زیادی در زمینه پوشش های مقاوم در برابر سایش گزارش شده است که ممکن است مقاومت خوبی در برابر نیروی شکل دهی زیاد و سرعت برخورد زیاد در حین فرایند کارگرم متناوب به دلیل لایه ای شدن لایه پوشش داده شده نداشته باشند. علاوه بر این، هنگامی که یک ترک در لایه پوشش داده شده ایجاد می شود،ترک به سرعت به داخل پوشش محافظ گسترش می یابد.

تحقیقات گسترده ای در زمینه روش های افزایش طول عمر ابزارهای گرم کار انجام شده است تا یک پوشش محافظ خوب بر سطح ایجاد شود، این روش به سخت کاری سطحی نیز معروف است، و توانایی غلبه بر عیوب ناشی از عملیات حرارتی را داشته باشد. روش سخت کاری سطحی از مفهوم مواد و محصولات هدفمند (FGM و FGP) استفاده می کند که یک ماده غیرهمگن با خواص کاملا انتخابی و متناوب تولید شود تا خواص و خصوصیات مطلوبی در پوشش اسجاد شود. به دلیل این که روش سخت کاری سطحی یک پیوند متالورژیکی قوی بین پوشش و فولاد ابزار ایجاد می کند، مانع از جدا شدن و پوسته ای شدن لایه سخت کاری شده می شود. روش سخت کاری سطحی از گستره وسیعی از مواد برای حصول خصوصیات و عملکرد مطلوب در لایه پوشش داده شده استفاده می کند. ضخامت لایه پوشش داده شده بر اساس ابعاد طاحی شده کنترل می شود. ضخامت لایه سخت کاری شده معمولا بیشتر از mm 1 است. با پیشرفت منابع انرژی با چگالی زیاد، فرایند ابزارسازی سریع و سیستم تولید انعطاف پذیر، کاربرد روش سخت کاری سطحی به طور قابل-توجهی بهبود یافت.

2

شکل 2: تاثیر دما بر سختی ویکرز فولاد ابزار SKD61